In deze blog ga ik het hebben over ons gebruik van het woord “gek” om gedrag van mensen te verklaren en wat daar volgens mij mis mee is. Deze blog bestaat eruit hoe ik de dingen zie en ervaar. Iemand anders kan er anders tegen aan kijken. Ik heb geen opleiding in de richting van psychologie.
Sinds ik in 2020 de diagnose “schizotypische persoonlijkheidsstoornis” kreeg heb ik nagedacht over dit onderwerp. Dat de diagnose zeer waarschijnlijk verkeerd was maakt niet dat er geen effect was. Een label krijgen waarmee eigenlijk wordt gezegd dat je gestoord (gek) bent doet iets met je en het heeft lang geduurd voor ik weer wat zelfverzekerder werd en het label “van me af kon schudden”. Ik heb het beschreven in dit blog.
Mensen hebben vaker de neiging gehad gedrag wat niet begrepen werd te verklaren met het woord gek. Rond 1900 nog werden vrouwen die vertelden over verkrachtingen in rechtszaken vaak als hysterisch en leugenachtig bestempeld door psychiaters. En tot de jaren 70 werden transgenders nog gezien alsof ze een geestelijke kwaal hadden waarvoor je naar een psychiater of psycholoog moest. Transseksualiteit stond officieel te boek als een ‘monosymptomatische psychose’ Er werd gewerkt met elektroshocks, met eindeloze therapieën. Dat is gelukkig verbeterd, maar er is nog heel veel te overwinnen als het gaat om onbegrip en negatieve reacties van uit de samenleving en politiek.
Er is nog steeds veel gedrag wat me maar ten dele kunnen verklaren en hebben daarom nog steeds de neiging dingen als stoornis te zien. Dat heeft als voordeel voor de samenleving dat mensen afstand kunnen nemen van gedrag dat ze niet snappen. ze hoeven er verder niet over na te denken, hoeven geen moeite te doen de persoon te begrijpen en bovendien is het goed voor het ego van de mensen die “wel normaal zijn”. Zij hebben immers niet dat gedrag en kunnen zich dus verheven voelen. En dat verbindt, want een samenleving is ook vaak een groep mensen, zoals bijvoorbeeld in een dorp. En een groep mensen zoekt naar die verbinding. Een van de manieren om verbinding te vinden is door het aanwijzen van iemand die “buiten de boot valt” door gedrag wat de rest niet begrijpt of niet wil begrijpen. Het is hetzelfde gedrag als op een schoolplein. Mensen gaan onderling praten over die persoon. Het geeft een gespreksonderwerp en het bevestigd het groepsgevoel. Alles wat die persoon doet wordt gezien vanuit dat perspectief. De persoon in kwestie zal zich niet welkom voelen en zich daardoor meer afzonderen wat de groep dan weer ziet als bevestiging van hun standpunt. “Zie je wel, die spoort niet”.
Dit zelfde principe komt ook voor binnen families. Een familie is ook een groep. En die groep zoekt naar een manier om te verbinden. Zeker als de reden voor de noodzaak van het bestaan van de groep afneemt doordat kinderen ondertussen volwassen zijn en ouders minder nodig zijn. De groep zal op zoek gaan naar nieuwe manieren om te verbinden. En een ideale manier daarvoor is iemand tot zwart schaap te benoemen. Bijvoorbeeld omdat deze persoon gedrag vertoont wat de groep niet bevalt.
Groepen die hun “zwarte schaap” gevonden hebben, hebben er alle belang bij die persoon zo te blijven zien en alles wat die persoon doet vanuit dat perspectief te beoordelen, want anders komt het gene wat de groep verbindt (groepsgevoel) in gevaar. Naar iemand wijzen leidt af van je eigen gedrag en als die persoon er niet meer is moeten mensen weer kijken naar hun eigen gedrag. Degene die in die positie is gedrukt heeft het dus extra moeilijk daar weer uit te komen. en zo is het ook vaak bij pest gedrag op scholen of bij werkplekken. Of bij vluchtelingen die met een andere taal en cultuur ook vaak als “gek” worden gezien door een deel van de bevolking.
Ook voor de GGZ is het handig een cliënt naar huis te kunnen sturen met het label “persoonlijkheidsstoornis”. Leer er maar mee leven. Ze kunnen dan door naar de volgende cliënt. door de manier waarop onze zorg werkt zijn mensen die lange behandeling nodig hebben duur en korte behandelingen leven relatief meer geld op voor de GGZ instelling.
Gedrag heeft volgens mij altijd een oorzaak. Het kan zijn dat iemand zich afzondert bijvoorbeeld. Maar ook kan iemand agressief gedrag vertonen. Mij lijkt het een goede idee te spreken van beschadigd zijn in plaats van gekte. Een hond die nare dingen meemaakte kan vals gedrag gaan vertonen. En dat is bij mensen niet anders. Beschadigingen kunnen allerlei gedrag veroorzaken, zoals vluchten in drank en/of drugs gebruik, wantrouwig zijn, uitvallen tegen mensen, agressief gedrag vertonen, psychoses, grenzeloos gedrag vertonen, dissociatief zijn, continu alert zijn, waanbeelden ervaren, stemmen horen etc etc. Als trauma onbehandeld blijft vergroeien mensen met hun coping mechanismes en dat wordt vaak als stoornis (gekte) gezien. Maar dat is het dus niet.
Iemand kan ronduit gevaarlijk zijn voor zijn/haar/hun omgeving als er sprake is van niet geheelde ernstige beschadigingen al dan niet in combinatie met andere factoren zoals drugs gebruik. Drugs gebruik kan remmingen wegnemen en kan ervoor zorgen dat iemand zijn omgeving veel schade kan toebrengen. Als er bijvoorbeeld sprake is van PTSS bij die persoon en hij ervaart een trigger, iets wat doet denken aan het niet verwerkte trauma kan iemand sowieso al heftig reageren, maar in combinatie met drugs kan iemand helemaal doorslaan. Als we het hebben over een man speelt ook nog het beeld mee wat de maatschappij nog steeds in stand houdt dat mannen zich geen slachtoffer mogen voelen. Gevoelens van verdriet, slachtofferschap en machteloosheid worden ver weggestopt en woede en agressie komen daarvoor in de plaats.
Ook manipulatief gedrag kan voorkomen uit trauma. Als je als kind meemaakt dat je “nee” niet gehoord wordt en de dader toch wel doet wat hij wil zal je op latere leeftijd in plaats van stomweg nee te zeggen tegen iemand als je iets niet wil de ander proberen te manipuleren.
Het woord gek heeft ook de lading van een permanente staat van zijn. Een gegeven. Afgeschreven. En dat kan de persoon zelf en de omgeving ten onrechte zien als een reden er verder niks aan te proberen te verbeteren. In een zeldzaam geval kan het natuurlijk zo zijn dat er teveel kapot is en het gedrag van iemand niet meer te verbeteren is.
Overigens vind ik in het geval van agressie en ander destructief gedrag je niet kunt zeggen dat die persoon er ook niks aan kan doen omdat hij/zij/hen nou een keer beschadigd is. Een dader is een dader. En het is ieders verantwoordelijkheid hulp te zoeken als je merkt dat je mensen in je omgeving onnodig pijn doet. Maar het is wel goed om te kijken waarom mensen zich gedragen zoals ze zich gedragen, omdat je dan kan kijken hoe je dat voorkomt in toekomstige generaties.
En in het geval van andere dingen die we als “gek” beoordelen maar waarbij niemand wordt beschadigd lijkt het me goed dat niet meer te doen. We zijn allemaal anders en als mensen zichzelf mogen zijn zijn ze een stuk gelukkiger.
Obed
09-11-2024